Samenvatting
Het thema Onderzoek was één van de acht ambitiethema's in het eerste Fontys ICT Ambitieplan 2013-2016, Het ambitiethema richtte zich op het verbeteren van de onderzoeksvaardigheden binnen het onderwijs en de professionalisering van docenten. Een belangrijk aspect hiervan was het creëren van een gedeeld begrippenkader voor het uitvoeren van praktijkgericht onderzoek (de taal). Het DOT (Design Oriented Triangulation) framework [1, 2] werd gekozen als instrument en geïmplementeerd als richtinggevend voor de uitvoering van praktijkgericht onderzoek en het onderwijs m.b.t. onderzoeksvaardigheden bij Fontys ICT. Niet alleen Fontys ICT koos voor het DOT framework. Ook andere HBO-i hogescholen maakten het DOT framework leidend voor onderzoek. Het DOT framework heeft haar basis in het Design Research paradigma. Samen met de regulatieve cyclus en de definitie van praktijkgericht onderzoek van Daan Andriessen [3] werd het DOT framework de standaard, die in het volgende Ambitieplan #2023 OPENUP door het Themateam Research & Development verder werd uitgewerkt met de integratie van onderwijs en onderzoek voor ogen.

Het DOT framework wordt bij praktijkgericht onderzoek ingezet om vanuit een toepassingscontext gerelateerde vraag of kans op een methodisch gestructureerde manier naar een oplossing of opbrengst te komen. De opbrengst bestaat veelal uit beroepsproducten zoals aangegeven in de definitie van praktijkgericht onderzoek van Andriessen (voorz. Expertgroep Protocol) [3].

“Onderzoek is het methodisch beantwoorden van vragen dat leidt tot relevante kennis“ bij het maken van beroepsproducten. - (Expertgroep Protocol, 2014, pp. 30-31).

Figuur 1
Onderzoeksproces met vijf strategieën voor onderzoek
Bron: Van Turnhout et al. (2013).

Terwijl voor de professionele bachelor het creëren van beroepsproducten het einddoel van praktijkgericht onderzoek is, wordt van de professionele master verwacht dat zijn of haar praktijkgericht onderzoek daarboven ook leidt tot generieke (ICT) domein kennis waarmee de Body of Knowledge (BoK) verrijkt wordt. Dit betekent dat voor een professionele bachelor de scope van een praktijkgericht onderzoek wordt bepaald door de praktijk van het werkveld (practice) en bij een professionele master door het ICT kennis domein (Body of Knowledge). Zo kunnen we spreken van een lokale context voor de bachelor en een bredere context voor de master waarbij de master een transfer maakt van de lokale naar de brede context (generalisatie). Niettemin kan het DOT framework worden ingezet voor zowel de professionele bachelor (niveau 3 van de HBO-i domeinbeschrijving als professionele master (niveau 4) met ieders specifieke degelijkheidseisen (voor de bachelor bescheiden en voor de master diepgaand [4] (Andriessen, 2014, p. 42) ) en de praktijk versus domein scope.

Het DOT framework bestaat uit vijf lagen:

• De domeinen,
• De informatie behoeften,
• De strategieën,
• De methodes en
• De research design patterns.

De drie domeinen van toepassingscontext, beschikbaar werk en innovatie ruimte vormen de basis van het framework en worden tijdens het uitvoeren van het proces van praktijkgericht onderzoek met elkaar verbonden. De informatie behoeften zijn de motiverende kracht(en) die er voor zorgen dat er een informatiestroom ontstaat over de drie domeinen heen en waardoor verschillende methodes van verschillende strategieën aan elkaar worden gekoppeld (method chaining). De strategieën zijn verzamelingen van, bij de strategie passende, methodes. De aard van een strategie wordt bepaald door haar positie t.o.v. de domeinen en de procesflow. De methodes zijn de concrete acties die worden beschreven m.b.v. methodekaartjes. Er bestaan verschillende methodekaarten sets zoals de:

• cmdmethods.nl en
• ictresearchmethods.nl

De Research Design Patterns zijn patronen binnen de onderzoeksprocesflow die op het niveau van de strategieën worden beschreven. De pattern navigator helpt om voor specifieke delen van het onderzoeksproces een bijpassend patroon te vinden en in te richten met bijpassende methodes.
Research design patterns zijn hiërarchisch verbonden aan het zandloper (hourglass) of deel van het vlinderstrik (bowtie) prototype patroon (zie figuur 2).

Figuur 2
De twee prototype patronen in praktijkgericht onderzoek: hourglass en bowtie.

Zandloper (deel)patronen verbinden de drie domeinen terwijl een op de vlinderstrik gebaseerd driehoek patroon altijd maar twee van de drie domeinen verbindt. Dit betekent dat het ‘natuurlijke’ proces van praktijkgericht onderzoek veelal de zandloper vorm zal volgen terwijl de twee driehoeken in het vlinderstrik patroon een specifiek doel dienen: het ‘realise as required’ patroon (linker driehoek van de vlinderstrik) kan worden ingezet wanneer het project exploratief van karakter is en er dus geen of weinig relevant beschikbaar werk is terwijl het ‘realise as an expert’ patroon (rechter driehoek van de vlinderstrik) gericht is op de eigen (persoonlijk of organisatie) kennis en vaardigheden ontwikkeling of vergroting.

Het gebruik van het DOT framework in het onderwijs is geborgd met behulp van de leerlijn voor methodisch probleem oplossen en de leervorm Research Based Learning (RBL) . De leerlijn beschrijft hoe praktijkgericht onderzoek thema’s m.b.v. het DOT framework over de fases van het curriculum worden aangeboden en verwerkt in het onderwijs. De RBL leervorm is leidend voor de inrichting van de onderwijs eenheden vanaf het vierde semester en is er op gericht om onderwijs en praktijkgericht onderzoek met elkaar te verbinden zodat studenten worden uitgedaagd om onderzoekend te leren. Dit betekent dat binnen Fontys ICT praktijkgericht onderzoek, met het DOT framework als instrument, niet alleen wordt beschouwd als een professionele vaardigheid (onderzoekend probleemoplossen) maar ook de manier waarop een student leert (Research Based Learning). Het DOT framework speelt ook een rol bij de docent professionalisering op het vlak van de ontwikkeling van de onderzoeksvaardigheden. Binnen het Fontys ICT MKO onderzoek is het onderwijs kunnen verzorgen rondom praktijkgericht onderzoek één van de leeruitkomsten.
De DOT framework poster (versie 2022) wordt op alle Fontys ICT locaties gebruikt als impliciete reminder en draagt daardoor bij aan de cultuur van praktijkgericht onderzoek en de verbinding met onderwijs. (Zie figuur 3)

Figuur 3
De DOT framework poster (versie 2022).
Wordt op alle Fontys ICT locaties gebruikt als impliciete reminder en draagt daardoor bij aan de cultuur van praktijkgericht onderzoek en de verbinding met onderwijs.

Eduresources–onderzoek pagina

1. Turnhout, K. van, Bakker, R. , Craenmehr, S., Holwerda, R, Menijn, M. & Zwart, J.P. (2012). Eindverslag werkgroep doorlopende onderzoeksleerllijn ICA 2011-2012. [Intern verslag HAN].
2. Turnhout, K. van, Craenmehr, S., Holwerda, R., Menijn, M., Zwart, JP. & Bakker, R. (2013). Triangulatie: een basis voor de onderzoeksleerlijn in ICT en Media Onderwijs. Arnhem: Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Opgevraagd op 3 juli 2017, van https://www.researchgate.net .
3. Expertgroep Protocol (2014). Beoordelen is mensenwerk: bevindingen over de wenselijkheid en mogelijkheid van een gezamenlijk protocol voor het beoordelen van (kern)werkstukken. In opdracht van de Vereniging van Hogescholen. Geraadpleegd op 31 januari 2018 van http://www.onderzoekscoach.nl/category/publicaties/.
4. Andriessen, D. , Hogeschool Utrecht (2014). Praktisch relevant én methodisch grondig? Dimensies van onderzoek in het HBO [Openbare les], 2014. Geraadpleegd op 3 juli 2017 van http://www.onderzoekscoach.nl/wp-content/uploads/2014/04/Openbare-Les-Daan-Andriessen1.pdf.