Samenvatting
Binnen een Shared Learning Team (SLT), een tijdelijk samenwerkingsverband van een groep mensen met verschillende rollen en 'identiteiten' (docenten, studenten, onderzoekers, werkveldpartners), wordt gewerkt aan complexe vraagstukken in een hybride leeromgeving waarbij zowel de ontwikkeling van alle teamleden als het realiseren van de opdracht centraal staan. Deze pagina geeft nadere uitleg over wat een SLT is en de rollen en leermechanismen die van belang zijn binnen de verschillende systemen of contexten van zowel het onderwijs als de werkpraktijk.

Onze samenleving verandert snel, misschien wel sneller dan ooit. Globalisering leidt onder meer tot een grotere culturele diversiteit en met de ontwikkeling van nieuwe technologieën dreigt ook de ongelijkheid toe te nemen (Pellegrino & Hilton, 2012). Ook neemt de complexiteit van maatschappelijke vraagstukken waarmee we geconfronteerd worden toe. Dit vraagt om nieuwe, of meer innovatieve vormen van samenwerkingsverbanden tussen opleidingen van Fontys ICT en haar omgeving (Zitter & Hoeve, 2012). De leeromgevingen van Fontys ICT zijn sterk in ontwikkeling: structurele samenwerkingen met het werkveld nemen toe en vinden meer en meer plaats in hybride leeromgevingen. De filosofie van de hybride leeromgeving gaat ervan uit dat er een rijke wereld is tussen professioneel leren op de werkplek en leren in de schoolcontext (Cremers, Wals, Wesselink & Mulder, 2016).

Teams zijn het middelpunt geworden van hedendaagse organisaties vanwege hun flexibiliteit en capaciteit om hoogwaardige beslissingen te nemen en complexe problemen op te lossen (e.g., Cooke, Salas, Kiekel, & Bell, 2004; Salas, Rosen, Burke, & Goodwin, 2009). Teams bestaan in toenemende mate uit individuen met diverse achtergronden en unieke kennis en expertise. Dit is ook het geval binnen de hybride leeromgevingen van Fontys ICT. Een Shared Learning Team (SLT) is een groep mensen binnen een hybride leeromgeving, die werkt aan een wicked problem, en waarbij het leren en ontwikkelen van de teamleden een grote rol speelt. Van leden in een Shared Learning Team wordt zelfregulatie verwacht: het is de mate waarin een lid actief betrokken is bij zijn eigen leerproces op het gebied van meta-cognitie, motivatie en gedrag.

Een Shared Learning Team (SLT) is een groep mensen – docenten, onderzoekers, studenten en werkveldpartners – die tijdelijk samenwerken aan een complex vraagstuk, waarbij de ontwikkeling van alle teamleden net zo belangrijk is als het realiseren van de opdracht.

Van leden in een Shared Learning Team wordt zelfregulatie verwacht: het is de mate waarin een lid actief betrokken is bij zijn eigen leerproces op het gebied van meta-cognitie, motivatie en gedrag. De belangrijkste basisregels in een SLT zijn:

• Iedereen leert.
• Iedereen zoekt naar de oplossing van het complexe vraagstuk.
• Iedereen is een expert.
• Iedereen is gelijk.
• Iedereen draagt bij aan het te bereiken eindresultaat.

In SLT's wordt een authentieke hybride leeromgeving gecreëerd waarin niet alleen een innovatief product wordt ontwikkeld, maar ook de professionele ontwikkeling van alle deelnemers essentieel is. Het doel is dat SL-teams wicked problems effectief kan oplossen en daarmee een innovatie kan creëren. De opbrengsten van een SLT zijn kennis, ontwikkeling en innovatie. Vertaald naar concrete opbrengsten betekent dit dat de teamleden echt willen innoveren, met een goed product willen komen en dat ze bewust gebruik maken van de kennis van andere teamleden. Het betekent ook dat elk teamlid een duidelijke visie heeft over hoe dit in de praktijk kan worden toegepast. Tenslotte betekent het dat elk teamlid kan aantonen hoe hij de betreffende wezenlijke verandering heeft gerealiseerd. Het resultaat van het lerende team is een product dat meer innovatie in zich heeft dan een product dat ontstaat vanuit een “regulier” team. Deze innovatie wordt gemeten met de Creative Product Semantic Scale (Besemer, O’Quin,1989).

Uit het onderzoek blijkt dat in een SLT zelfregulerend leren van belang is. Dit verwijst naar de mate waarin de lerende actief betrokken is in het eigen leerproces op gebied van meta-cognitie, motivatie en gedrag. In een SLT is dat geen individueel proces, maar gebeurt dat in teamverband: iedereen is lerende én iedereen is expert. Toch is gelijkheid in het team een punt van aandacht: het blijkt niet makkelijk om de traditionele rollen van docent, student en werkveldpartner te doorbreken. Er is een aantal condities die helpend kunnen zijn. Allereerst, zicht op eigen talenten en op die van anderen is de noodzakelijke basis voor het werken aan gelijkwaardigheid in de uitvoering van het werk en het leren van elkaar. Ten tweede, om ervoor te zorgen dat ieder teamlid – student, docent en werkveldpartner – de kans krijgt om te leren is het belangrijk om te werken met een opdracht die voor iedereen uitdagend is en leermogelijkheden biedt. Ook zijn duidelijke afspraken en regels van belang. Bovendien wijst de eerste verkenning op de behoefte aan een fysieke ruimte om elkaar daadwerkelijk te kunnen ontmoeten en samen te werken. De fysieke ontmoeting draagt bij aan onderling vertrouwen.

In een SLT komen verschillende systemen of contexten bij elkaar: het onderwijs en de werkpraktijk. Het verzamelen van goede mensen met verschillende expertises leidt echter niet automatisch tot betere teamprestaties. Om echt als teamleden van elkaar te leren is het belangrijk dat de teamleden uit hun eigen systeem en manier van werken stappen, proberen grenzen van beide systemen te overstijgen en hun expertise te combineren in een geïntegreerd teamresultaat. Dat wordt ook wel boundary crossing genoemd. Akkerman en Bakker (2011) onderscheiden in dergelijke situaties vier leermechanismen:

• Identificatie (de mate waarin teamleden zichzelf en anderen kennen),
• Coördinatie (betreft mechanismen om de samenwerking zo efficiënt en effectief mogelijk te maken),
• Reflectie (nadenken over en leren van verschillende perspectieven) en
• Transformatie (het loslaten van eigen werkwijzen en een gezamenlijke, nieuwe manier van werken vinden).

Binnen een SLT worden de volgende rollen onderscheiden:

Iedereen is team member (teamlid). Individuele teamleden hebben een eigen set aan taken passend bij hun vakgebied, talenten of expertise. Deze taken worden door het team als geheel verdeeld onder de teammembers en kunnen tijdens het project ook wisselen (teamcraften).

Van ieder teammember wordt het volgende verwacht:

• Het uitvoeren van individuele taken;
• Het geven van input, vooral vanuit expertisegebied of perspectief;
• Een actieve bijdrage leveren aan het op te leveren eindproduct;
• Het opstellen van eigen ontwikkeldoelen en het inzichtelijk maken van de eigen groei;
• Een actieve bijdragen leveren aan de leercurve van het team als geheel.

Daarnaast worden er twee procesrollen onderscheiden, te weten:

De belangrijkste taak van de process facilitator is het stimuleren van teambuilding om zodoende tot een productiever en solider team te komen. De proces facilitator moedigt ieder teammember aan om bij te dragen en te interacteren, waardoor het team tot gezamenlijke beslissingen kan komen. Een definitie van een facilitator is: “A person who is acceptable to all group members, substantively neutral, and has no decision-making authority, who helps a group improve the way it identifies and solves problems and makes decisions” (adapted from Roger M. Schwarz).*

De process facilitator focust op het proces van teambuilding en team participatie en heeft de beschikking over een aantal interventies die helpen bij het opbouwen van het vertrouwen en het commitment aan het proces van alle team members.

De project facilitator focust op de inhoud van het project en neemt beslissingen over welke onderwerpen bediscussieerd dienen te worden, over de taken, de agenda items, de doelen en de planning. “One who contributes structure and process to interactions, so groups are able to function effectively and make high-quality decisions. A helper and enabler whose goal is to support others as they achieve exceptional performance” (Ingrid Bens).*

In schema (Tabel 1) ziet dat er als volgt uit:

Tabel 1
Taken die horen bij de rollen Proces Facilitator en Project Facilitator.

Tot slot zijn er inhoudelijke rollen te onderscheiden. Ieder team member kiest een van de inhoudelijke rollen die hij wil vervullen in het team, passend bij talenten en/of bij de leerdoelen die hij heeft gesteld voor het project. De inhoudelijke rollen die vervuld kunnen worden in een Shared Learning Team zijn afhankelijk van de inhoud van het project, maar ook van de methode van werken die door het team gekozen wordt.

Uit eerder onderzoek (2019)* is gebleken dat de proces facilitator en de project facilitator een essentiële rol spelen in het bereiken van de doelen zoals die gesteld zijn bij een SLT. Zij begeleiden immers het (leer-)proces van het team en houden zicht op de te bereiken doelen en de planning. Deze rollen dienen dan ook goed uitgevoerd te worden en daarom kunnen zowel de proces- als de project facilitator gedurende het project een beroep doen op de zogeheten Fly on the wall. De Fly on the wall is een extern deskundige die in de rol van expert de process en project facilitator op de achtergrond begeleidt bij het proces dat een SLT moet doorlopen. De Fly on the wall beschikt over de kennis en ervaring om met name het groepsproces en de daarbij behorende groepsdynamica te begeleiden en de proces- en project facilitator te begeleiden/coachen in het toepassen van gesprekstechnieken die dat proces in gang kunnen zetten. De Fly on the wall heeft aandacht voor de teamontwikkeling en het individuele gedrag van de team members en voor de team cultuur.

De Fly on the wall is geen onderdeel van het team en neemt ook niet deel aan de team meetings. Wel heeft de Fly on the wall een observerende rol en kan in die hoedanigheid (op de achtergrond) bij meetings aanwezig zijn. De begeleiding/coaching van de proces- en project facilitator vindt een-op-een en buiten de meetings plaats.

Om een Shared Learning Team te kunnen starten, moet aan een aantal randvoorwaarden worden voldaan. De belangrijkste zijn:

• Er is een complexe opdracht (wicked problem) waar het team aan gaat werken. De complexiteit van de opdracht biedt de ruimte voor ieder teamlid om aan eigen ontwikkelpunten te werken en te leren van en met de andere teamleden.
• Ieder teamlid kent de uitgangspunten van een Shared Learning Team.
• Ieder teamlid committeert zich aan de uitgangspunten van een Shared Learning Team.
• Ieder teamlid heeft een minimale beschikbaarheid van 1 dag per week.
• Ieder Shared Learning Team heeft de kickstart als begin.
• De kickstart is een verplicht onderdeel, waar ieder teamlid aan deelneemt.
• Ieder Shared Learning Team heeft een proces facilitator en een project facilitator.
• In ieder Shared Learning Team worden de proces facilitator en de project facilitator begeleid door een Fly on the wall.

Deze randvoorwaarden staan in de volgende checklist (zie Tabel 2):

Tabel 2
Checklist met randvoorwaarden waaraan voldaan moet worden bij het starten van een Shared Learning Team.

• Pellegrino, J.W. & M.L. Hilton (eds.) (2012). Education for Life and Work: Developing Transferable Knowledge and Skills in the Twenty-First Century, National Academies Press, Washington, DC.
• Zitter, I. & A. Hoeve (2012). Hybride leeromgevingen: het verwerven van leer- en werkprocessen. ’s-Hertogenbosch: Expertisecentrum Beroepsonderwijs. Geraadpleegd op WikiWijs: https://maken.wikiwijs.nl/bestanden/958865/2013-02-Hybride-leeromgevingen-het-verweven-van-leer-en-werkprocessen-2.pdf
• Cremers, P.H.M., Wals, A.E.J., Wesselink, R. et al. (2016). Design principles for hybrid learning configurations at the interface between school and workplace. Learning Environ Res (19), 309–334. doi:10.1007/s10984-016-9209-6.
• Cooke, N., Salas, E., Kiekel, P. & Bell, B. (2004). Advances in measuring team cognition. In E. Salas & S. M. Fiore (Eds.), Team cognition: Understanding the factors that drive process and performance (pp. 83–106). American Psychological Association. doi:10.1037/10690-005.
• Salas, E., Rosen, M., Burke, C. S., Goodwin, (Eds.) (2009). Team effectiveness in complex organizations. New York, NY: Taylor & Francis.
• O'Quin, K. & Besemer, S. (1989) The development, reliability, and validity of the revised creative product semantic scale. Creativity Research Journal, 2(4), 267-278. doi: 10.1080/10400418909534323. Dit artikel werd online gepubliceerd op 2 november 2009.
• Akkerman, S. F., & Bakker, A. (2011). Boundary crossing and boundary objects. Review of educational research, 81(2), 132-169. doi: 10.3102/0034654311404435.

* Voor deze verwijzingen worden nog bronvermeldingen toegevoegd.

Voor meer info of voor het opstarten van een Shared Learning Team kun je contact opnemen met:
Constanze Thomassen c.thomassen@fontys.nl.